منتشر شده در نشریه درون پروازی هواپیمایی آتا شماره 4 مرداد 1393
مصاحبه با مهدی فقیه درباره شیراز
در حق شیراز ظلم شده!
شده تا به حال شیراز را ترک کنید؟
خب من هیچ گاه در تهران ماندگار نشدم و برای کار هنری به تهارن نمی رفتم. از همان زمان دبیرستان که کار تئاتر را شروع کردم و بعد که به خارج از کشور هم رفتم همیشه به شیراز بر می گشتم.
یعنی حتی شرایط هم باعث نشد بخواهید به تهران بیایید؟
به هر حال بحث شرایط هم وجود دارد.خود من در دانشگاه تهران استاد راهنما بودم و قطعا شرایطی که در تهران وجودارد در شیراز نیست. چه بسا اگر همان بودجه را به شهرستان هم اختصاص می دادند کارهای ارزنده ای صورت می گرفت ولی خب این طور نبود که بخواهم به تهران عزیمت کنم و آنجا کار کنم. سالهاست که در شیراز زندگی می کنم.
در شیراز با چه کسانی کارتان را شروع کردید؟
من از قدیم به همراه آقای مجید افشاریان، جمشید اسماعیل خانی، محمود پاک نیت و گوهر خیر اندیش کار تئاتر می کردیم. همان زمان یک مرکز تئاتر عروسکی درست کردیم در محل فعلی پارک آزادی به نام خانه عروسک و فعالیت های زیادی در آنجا داشتیم. اصلا این مرکز اولین مرکز تئاتر عروسکی نام گرفت. اما بعد از انقلاب متاسفانه مسئولانی که آمدند حالا یا نادانسته یا به هر دلیل دیگری توجه لازم را به این مرکز نداشتند و آنجا تعطیل شد. چون تخصص اصلی من کار عروسکی است و از آنجایی که یک شخصیت عروسکی به نام جی جی بی جی در شیراز وجود دارد، تصمیم داشتیم به همین وسیله و با استفاده از این عروسک که در داستان ها می تواند بهترین مفاهیم خیر و شر را به مخاطب منتقل کند، کارهای خوبی ارائه دهیم. بعدها همه چیز را آماده کردیم و می خواستیم از این مرکز بهره برداری کنیم. نیتمان این بود که بچه ها به اینجا بیایند و با کار خوب آشنا شوند. همان زمان ویدیو هم آمده بود و معتقدم اگر فعالیت هایمان در این مرکز ادامه پیدا می کرد کسی کار بد نمی دید. هدفمان واقعا این بود که بچه ها را آگاه کنیم.
با توجه به اینکه یکی از ویژگی های بازی شما لهجه شیرین شیرازی تان است، چقدر باعث شده دچار محدودیت شوید؟ غیر شیرازی ها چقدر در ارائه این لهجه موفق بوده اند؟
لهجه اهمیت بسیاری برای بازیگر دارد. حتی من در فیلم مریم مقدس هم خودم نقشم را دوبله کردم. هر وقت بخواهم از لهجه استفاده می کنم و هر جا هم نیازی نباشد آن را کنار می گذارم. به هر حال لهجه هر منطقه ای برای خودش مقدس است. چه شیرازی باشد چه اصفهانی باشد. مطمئنا کسی که خودش در شهری به دنیا آمده و سالها آنجا زندگی کرده و با شعر و ادبیات و فرهنگ آنجا آشنایی دارد بهتر از هر کسی می تواند به لهجه آنجا صحبت کند. برای لهجه شیراز هم همین صادق است. کسی که خودش شیرازی است و به سعدی و دیگر بزرگان اشراف دارد بهتر از هر فرد دیگری می تواند شیرازی حرف می زند. متاسفانه می بینیم در فیلم ها یا سریال ها افرادی می آیند و با لهجه منطقه خاصی صحبت می کنند که اصلا شباهتی به لهجه مردم آنجا ندارد. چون آگاهی ندارند و آن منطقه را به خوبی نمی شناسند. مثلا من در خانواده با لهجه که صحبت می کنم از عبارت کاکُ استفاده می کنم. ولی می بینیم در خیلی سریال ها یا فیلم ها طرف می گوید کاکو.خب ما کاکو نداریم اصلا. این است که وقتی شناختی وجود نداشته باشد چنین اتفاقی می افتد. باید توجه کنیم که لهجه هر منطقه ای احترام خودش را دارد و بدون آگاهی نباید سمتش رفت. یا مثال دیگری بزنم برایتان. در شیرازی خود من به بچه های کوچک چه پسر و چه دختر می گویم گُمپِ گُلُم و این را در چند جا هم استفاده کردم. در واقع از همان کودکی برای بچه ها احترام قائلند و منظور از این عبارت هم همین حس احترام است. ولی یک جایی می آیند و همین عبارت را خطاب به دزدی می گویند. یعنی طرف به یک دزد می گوید گمپ گلم. خب این اصلا خوب نیست. وجهه خوبی ندارد و نشان از ناآگاهی آن فرد دارد. با این حال بارها پیش آمده خود کارگردان به من گفته من آن لهجه شیرین شیرازی ات را می خواهم و با همان لهجه در فیلم حرف بزن. یعنی آن لهجه و آن نوع حرف زدن را دوست دارد. در عین حال مواردی هم بوده که بدون لهجه در فیلم ها حرف زدم.
به طور مثال در سریال روزی روزگاری به نظرتان بازیگر ها چقدر در اجرای لهجه شیرازی درست عمل کردند؟
آن سریال البته خیلی شیرازی نبود. بیشتر لهجه اطراف شیراز و کازرون بود و فکر هم نمی کنم کارگردان آن هم قصد داشته که لهجه کاراکتر ها شیرازی باشد. ولی همانطور که گفتم در کارهایی که قرار است لهجه شیرازی مورد استفاده قرار گیرد دقت لازم صورت نمی گیرد و از سر ناآگاهی با لهجه برخورد می شود. مثلا بازیگر چند جایی صحبت کرده و به نظرش خوب آمده و همین را در جاهای دیگر هم اجرا می کند. من اسمش را می گذارم ادا درآوردن. درست مثل کمدی های بی محتوایی که تولید می شود و زیاد هم شده. باید بدانیم که در کار هنری وظیفه ما نشان دادن مفاهیم هنری است. باید دید این لهجه چقدر در راستای این هدف است. اگر ضرورتی ندارد طبیعتا نباید مورد استفاده قرار گیرد.
کمی از شیراز برایمان بگویید. اولین چیزی که شیراز به یادتان می آورد و مکان هایی در شیراز که بیشتر دوستش دارید.
در جواب شما واقعا همین شعر نشان دهنده ذهنیت من راجع به شیراز است: خوشا شیراز و وضع بی‌مثالش خداوندا نگه دار از زوالش. مردم شیراز اصولا حساسیت زیادی روی این شهر دارند و مثل اینها که تا چند وقت می روند خارج می گویند از شهر چه خبر ، همانقدر به شیراز اهمیت می دهند. خب واقعا بزرگان زیادی در شیراز وجود دارد. امام زاده هایی که در اینجا هست. که ما واقعا به جز مشهد جای دیگری را نداریم که این تعداد امام زاده واجب التعظیم داشته باشد. ادبا، شعرا و بزرگانی در زمینه های موسیقی،نقاشی که واقعا یکی دو تا هم نیستند. همین سید شریف جرجانی که حافظ هم شاگردش بوده در شیراز است. باید واقعا کسانی که در زمینه های مختلف تخصص دارند بیایند و درباره این داشته های شیراز نظر بدهند. متخصصانی که در زمینه نوشتاری در حوزه پزشکی یا هنری صاحب نظرند. البته در زمینه هنری واقعا با مشکل جدی روبه رو هستیم. جدیدا رساله هایی در رابطه با برخی کارهای هنری نوشته شده و به حدی ضعیف هستند که واقعا غیر قابل نقدند. خب کسی که می خواهد درباره چیزی مطلبی بنویسد باید تخصص آن را داشته باشد یا کارشناس آن رشته باشد. مثلا شما آثار لطفعلی صورتگر را ببینید و گل مرغ هایی که این فرد کشیده و واقعا زینت بخش است. یا دو دوره مهم نقاشی که در شیراز داریم و آثار بی نظیری در آنها خلق شده . کسی که کارشناس است باید بیاید روی این آثار و این تاریخ کار کند. مکانهای دیدنی و خوب شیراز هم که بسیار است. مثل بازارچه ای که نزدیک سنگ سیاه است در منطقه سیبویه. مردم شیراز هم معمولا در بیشتر مناسبت های سال به هر بهانه ای برنامه خاص خودشا ن را دارند. از قدیم سعی می کردند با هم محله ای هایشان دور هم جمع شوند و وقتی هم که هوا کمی گرم تر می شد با اقوام و خانواده می روند و در مکان های مختلف وقتشان را با همدیگر می گذرانند.
وضعیت فعلی را در شیراز چگونه می بینید. کار هنری چقدر کیفیت سابق را دارد؟
یک بار خبرنگاری در جشنواره فجر از من پرسید که نظرت درباره سینمای ایران چیست و من گفتم حکایت سینمای ایران حکایت بیکاره های سرکار و باکاره های خانه نشین است. واقعا الان کار هنری به آن شکل انجام نمی شود و از ظرفیت های شیراز و بزرگان استفاده نمی شود. خب واقعا چه کسی اندازه ما کار هنری انجام داده. مسئولان بیایند ببیینید چه پتانسیل عظیمی در این شهر وجود داشته. اما متاسفانه مسئولین ارشد فرهنگی شیراز بی توجهند و معتقدم پولی هم که می گیرند پول درستی نخواهد بود. چون کار خوبی انجام نمی شود و آنها هم توجه لازم را ندارند.
خود شهر چطور؟ چقدر با گذشته اش تفاوت پیدا کرده؟
در این سالها واقعا بزرگترین ضربه را به بافت شیراز زده اند. همین مسجد جامع عتیق را که متعلق به قرن دوم است ببینید. آمده اند یک سری بتون آرمه زده اند جلوی مسجد که همه آن مقرنس ها دارد از بین می رود و نزدیک است که هر آن بریزد. متاسفانه مسئولین در شیراز به بافت قدیمی نرسیدند. بیشتر خانه های قدیمی را خراب کردند به بهانه ساخت تونل یا چیزهای دیگر. که البته یک سری اش را حق داشتند و می بایست خراب می کردند که بتوانند چیزهای دیگری بسازند. اما بیشتر بافت قدیمی که از زمان های قدیم بوده در اثر همین بی توجهی ها از بین رفته. یعنی هر جا را که می بینیم هر پل یا بنایی را می بینیم خرابی اش بیشتر از قبل شده. نمی شود هم گفت که مسئولین مسامحه میکنند. نمی دانم اسمش را چه می شود گذاشت واقعا. ولی باید بگویم این حق شیراز نیست. خب من جاهای دیگری هم می روم مثل یاسوج یا اصفهان و تبریز و وضعیت آن شهرها را هم میینم. وضعیت در شیراز اصلا خوب نیست. به عبارت دیگر این شهر صاحب ندارد. کسی که واقعا بالای سر این شهر و فرهنگش باشد و به آن برسد. شما ببینید ما هیچ جا را نداریم که دارالمصحف درون شهر وجود داشته باشد. اما آمده اند همان مسجد را که قبلا اطرافش باز بوده و کوچه ای وجود داشته بسته اند که بازار بسازند. اطراف محله احمد بن موسی و سید میر محمد. خب این بزرگان که به بازار احتیاجی ندارند. این نیاز خودشان است که باعث شده چنین کاری کنند. شما به نقشه های قبلی شیراز نگاه کنید. معماران چه توجهی به این بناها داشتند. چه روح معنوی در کارشان بوده که مثلا برای همین مسجد شهدا می آیند چندین در می سازند که آدم از هر کجا رد می شود حس و حال این بنا بهش منتقل شود. درکارشان روح وجود داشته و معنویت موج می زده. اما به جای اینکه اینجا را حفظ کنیم می آییم بدتر خرابش می کنیم.
علاقه و استعداد جوانترها در شیراز به کارهای هنری به چه صورت است؟
علاقه و استعداد که بسیار است و خیلی ها هم به ما مراجعه می کنند. اما کسی نیست که اینها را سر و سامان دهد و راه بهشان نشان دهد. کلاسهایی وجود دارد برای رشته های هنری که به نظر من اصلا انتخاب خوبی نیست و به درد نمی خورد. دانشگاه از همه شا ن بهتر است. امروزه هم که خوشبختانه در رشته های هنری مثل بازیگری تا دکترا داریم و می توانند در سینما و تلویزیون تا مقاطع بالا ادامه تحصیل بدهند. برای همین من بهشان می گویم اگر می توانید بروید و در همین رشته ها تحصیل کنید. ولی کلاس هایی که بیرون است این وجه آموزش را به خوبی دانشگاه ندارد. بهتر است در گروه های تئاتری فعالیت کنند . بعضا طرف از تهران می آید به چنین کلاسهایی و پول هایی می دهد و وعده های می شنود که بیشترش هم دروغ است. مسئولین فرهنگی اگر این جریان را بشناسند باید گروه های تئاتری را فعال کنند. به وضعیت موسیقی برسند و استعداد ها را هدر ندهند تا آن هنر پاکی که به دنبالش هستیم شکل بگیرد. ولی خب مسئولان چنین دغدغه ای ندارند. واقعا چرا دیگر کار خوبی انجام نمی شود؟ برگردیم به چند سال پیش و ببینم چه کارهایی در آن زمان انجام میشده. می بینم آنقدر کلاس قرآن در سطح جامعه هست و جوانها هم استفاده می کنند اما نمی آیند به همین میزان به کلاس های هنری و موسیقی و تئاتر برسند. خب می خواهند نشان دهند آدم مومنی هستند؟ درست نیست واقعا. یا اینکه آمده اند هزینه موسیقی و تئاتر را خرج هیأت های مذهبی کرده اند. اسناد این مساله هم وجود دارد.که چنین اتفاقی افتاده. تا هم که بیایی حرفی بزنی طوری برخورد می کنند و چیزهایی بهت نسبت می دهند که خودت ساکت می نشینی!
به عنوان یک هنرمند شیرازی انتظارتان از مسئولین چیست؟
من هم به عنوان یک شهروند شیرازی که کار هنری می کنم دلم می خواهد مثل گذشته شهرم سر زبانها باشد. مردم شیراز از همه لحاظ خوب هستند. همین ابن بطوطه در سفرنامه اش وقتی به شیراز می رسد ببینید چطور تعریف می کند. از باغهایش می گوید و اینکه هیچ حایی مثل شیراز همچین باغهایی ندارد. از صوت و لحن صحیح قرآنی می گوید که در اینجا خوانده می شد و می گوید هیچ جایی مثل شیراز ندیده است. اما حالا چند تا از ان باغ ها بیشتر باقی نمانده. اکثرا خراب شده اند و به جایش تیرآهن زده اند و خانه ساخته اند. یا همین مسجد نو که متعلق به دوره سلجوقیان است و در آن نماز جمعه می خوانند. خب واقعا نمی شود مثل دانشگاه تهران که چند تا داربست زده اند جایی را درست کرد و در آنجا نماز خواند؟ حتما باید مسجد را به این وضع در آورد؟ مثالی بزنم از شهر پاریس. آنجا محله ای وجود دارد به نام مون پارناس که ساختمانی در آن ساخته اند. بعدها مجلس و جاهای دیگر می گویند که باید این جا خراب شود اما نمی گذارند. می آیند خطی دورش می کشند و می گویند هر کسی می خواهد چیزی بسازد بیاید از اینجا به بعد بسازد. معماری هم وضعیت خوبی ندارد. آدم معماری های مختلف را می بیند و بعد به معماری خودش نگاه می کند که هیچ نشانه ای از آن اصالت را ندارد. واقعا امیدوارم آنهایی که مسئولیت قبول می کنند درست کار کنند و نسبت به مسئولیتی که دارند وفادار باشند.
